Trong thời đại số hóa hiện nay, phần mềm đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống và hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp. Tuy nhiên, để có một phần mềm hoạt động ổn định sau khi tung ra thị trường, các phần mềm cần trải qua quy trình kiểm thử tương đối khắt khe. Bài viết này sẽ giới thiệu tổng quan về tầm quan trọng của quy trình kiểm thử phần mềm đối với doanh nghiệp, các bước cơ bản của quy trình kiểm thử cũng như cách thức áp dụng quy trình này vào hoạt động thực tiễn.
1. Quy trình kiểm thử phần mềm là gì?
Quy trình kiểm thử phần mềm là một chuỗi các hoạt động được thực hiện để đảm bảo rằng một sản phẩm phần mềm đáp ứng đầy đủ các yêu cầu đã đặt ra, hoạt động ổn định và không có lỗi trước khi được đưa vào sử dụng. Đây là một quá trình quan trọng trong phát triển phần mềm, giúp tăng cường chất lượng sản phẩm, giảm thiểu rủi ro và mang lại sự hài lòng cho người dùng.
2. Tại sao quy trình kiểm thử phần mềm lại quan trọng?
Kiểm thử phần mềm, dù là một khái niệm kỹ thuật, nhưng lại đóng vai trò vô cùng quan trọng trong sự thành bại của một doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nghiệp có sản phẩm hoặc dịch vụ liên quan đến công nghệ. Dưới đây là một số vai trò của kiểm thử phần mềm mà doanh nghiệp cần biết.
2.1 Bảo vệ thương hiệu và uy tín doanh nghiệp
Một phần mềm đầy lỗi có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng như mất dữ liệu, hoạt động không ổn định, thậm chí gây ra những rủi ro về bảo mật. Điều này không chỉ làm ảnh hưởng đến trải nghiệm người dùng mà còn làm giảm sút uy tín của doanh nghiệp. Ngược lại, một phần mềm chất lượng, ổn định sẽ giúp doanh nghiệp xây dựng được niềm tin với khách hàng, tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường.
2.2 Tăng doanh thu và lợi nhuận
Kiểm thử phần mềm đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa chi phí và nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Bằng cách phát hiện và sửa lỗi sớm, các doanh nghiệp có thể tiết kiệm đáng kể chi phí sửa chữa sau khi sản phẩm đã được tung ra thị trường. Đồng thời, một phần mềm ổn định và chất lượng sẽ giúp tăng năng suất lao động, giảm thiểu thời gian dành cho việc khắc phục sự cố, từ đó góp phần tăng lợi nhuận.
2.3 Đáp ứng yêu cầu của khách hàng
Trong thời đại công nghệ số, khách hàng ngày càng có những yêu cầu cao hơn đối với các sản phẩm phần mềm. Họ mong đợi những sản phẩm không chỉ hoạt động ổn định mà còn dễ sử dụng và đáp ứng đầy đủ nhu cầu. Kiểm thử phần mềm đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sản phẩm đáp ứng được những kỳ vọng đó, từ đó tăng sự hài lòng và lòng trung thành của khách hàng.
2.4 Tuân thủ các quy định pháp luật
Nhiều ngành nghề, đặc biệt là các ngành liên quan đến y tế, tài chính, có yêu cầu cao về bảo mật và độ tin cậy, đòi hỏi phần mềm phải tuân thủ chặt chẽ các quy định pháp luật. Do đó, kiểm thử phần mềm đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu rủi ro pháp lý có thể xảy ra do lỗi phần mềm gây ra.
2.5 Cải thiện quy trình phát triển phần mềm
Kiểm thử phần mềm đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa quy trình phát triển. Bằng cách phát hiện lỗi sớm, các nhà phát triển có thể nhanh chóng khắc phục vấn đề, giúp rút ngắn thời gian phát triển và giảm thiểu rủi ro. Đồng thời, kiểm thử còn tăng tính minh bạch trong quá trình làm việc, giúp các thành viên trong nhóm dễ dàng theo dõi tiến độ và phối hợp hiệu quả hơn.
Tóm lại, kiểm thử phần mềm không chỉ là một hoạt động kỹ thuật mà còn là một yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của doanh nghiệp. Bằng việc đầu tư vào kiểm thử phần mềm, doanh nghiệp không chỉ đảm bảo chất lượng sản phẩm mà còn xây dựng được uy tín và tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường.
Đọc thêm: Quy trình phát triển phần mềm là gì? Tổng quan các giai đoạn cơ bản
3. Quy trình kiểm thử phần mềm chuẩn cho doanh nghiệp
Trên thực tế, quy trình kiểm thử phần mềm có thể được điều chỉnh tùy thuộc vào từng dự án và quy mô của doanh nghiệp. Dưới đây là một quy trình kiểm thử phần mềm chuẩn thường được áp dụng trong các doanh nghiệp hiện nay. Để bạn hình dung rõ hơn về quy trình kiểm thử phần mềm, bài viết sẽ minh họa bằng một ví dụ cụ thể về việc kiểm thử một ứng dụng đặt phòng khách sạn.
Bước 1: Phân tích yêu cầu (Requirement Analysis)
Bước đầu tiên và vô cùng quan trọng là hiểu rõ và chính xác các yêu cầu của phần mềm. Các chuyên viên kiểm thử phần mềm (Tester) sẽ đọc kỹ tài liệu yêu cầu, tham gia các cuộc họp với khách hàng và đội phát triển để nắm bắt đầy đủ các tính năng, chức năng mà sản phẩm cần đáp ứng. Mục tiêu chính là đảm bảo rằng mọi yêu cầu đều được hiểu một cách rõ ràng và thống nhất.
Cụ thể, lấy ví dụ với ứng dụng đặt phòng khách sạn, ở bước này, các Tester có hai nhiệm vụ chính, cụ thể như sau:
Đọc kỹ tài liệu yêu cầu: Đọc kỹ tài liệu yêu cầu để hiểu rõ các chức năng chính của ứng dụng như: tìm kiếm phòng, đặt phòng, thanh toán, hủy phòng, xem lịch sử đặt phòng.
Xác định các tính năng cần kiểm thử: Ngoài các chức năng chính, cần xác định thêm các tính năng phụ như: lọc phòng theo giá, loại phòng, đánh giá khách sạn, hỗ trợ trực tuyến.
Bước 2: Lập kế hoạch kiểm thử (Test Planning)
Sau khi đã hiểu rõ yêu cầu, bước tiếp theo là lập kế hoạch kiểm thử chi tiết. Kế hoạch này sẽ bao gồm các hoạt động kiểm thử, các loại kiểm thử sẽ thực hiện, nguồn lực cần thiết, thời gian biểu và các tiêu chí đánh giá. Việc lập kế hoạch kỹ càng giúp đảm bảo rằng quá trình kiểm thử được tiến hành một cách hiệu quả và có hệ thống.
Theo đó, với ví dụ minh họa, các Tester cần:
Xác định phạm vi kiểm thử:
- Các loại thiết bị: Điện thoại di động (Android, iOS), máy tính bảng, máy tính để bàn.
- Các trình duyệt: Chrome, Firefox, Safari.
- Các trường hợp đặc biệt: Đặt phòng vào giờ cao điểm, hủy phòng trước ngày đến.
Lập danh sách các trường hợp kiểm thử:
- Kiểm tra chức năng tìm kiếm: Tìm kiếm theo tên khách sạn, địa điểm, ngày nhận phòng, ngày trả phòng.
- Kiểm tra chức năng đặt phòng: Đặt phòng đơn, đặt phòng nhóm, thanh toán bằng thẻ tín dụng, thanh toán khi nhận phòng.
- Kiểm tra chức năng hủy phòng: Hủy phòng trước ngày đến, hủy phòng trong ngày đến.
Bước 3: Thiết kế kịch bản kiểm thử (Test Case Development)
Trên cơ sở kế hoạch kiểm thử, các Tester sẽ thiết kế các trường hợp kiểm thử cụ thể. Mỗi trường hợp kiểm thử sẽ mô tả một tình huống cụ thể mà hệ thống cần được kiểm tra, bao gồm các bước thực hiện, dữ liệu đầu vào và kết quả mong đợi. Việc thiết kế trường hợp kiểm thử chi tiết giúp đảm bảo rằng tất cả các tính năng của phần mềm đều được kiểm tra kỹ lưỡng.
Như vậy, với ứng dụng trong ví dụ minh họa, các Tester sẽ viết các kịch bản kiểm thử chi tiết như sau:
- Kịch bản 1: Tìm kiếm một khách sạn ở Hà Nội vào ngày 10/11/2023, đặt 1 phòng đơn, thanh toán bằng thẻ tín dụng.
- Kịch bản 2: Tìm kiếm các khách sạn có hồ bơi, giá dưới 1 triệu đồng/đêm.
- Kịch bản 3: Đặt phòng nhưng nhập sai thông tin thẻ tín dụng.
Bước 4: Xây dựng môi trường kiểm thử (Test Environment Setup)
Để thực hiện kiểm thử, các Tester cần chuẩn bị một môi trường kiểm thử phù hợp. Môi trường này có thể là một máy tính riêng biệt hoặc một máy chủ ảo, được cài đặt các phần mềm, cơ sở dữ liệu và cấu hình giống như môi trường sản xuất. Việc xây dựng môi trường kiểm thử giúp đảm bảo rằng các lỗi phát hiện trong quá trình kiểm thử cũng sẽ xuất hiện trong môi trường sản xuất.
Cụ thể, trong trường hợp ứng dụng đặt phòng khách sạn, các Tester sẽ cần chuẩn bị các đầu mục như:
- Chuẩn bị các thiết bị (điện thoại, máy tính bảng, máy tính để bàn, v.v.) và phần mềm:
- Cài đặt ứng dụng lên các thiết bị khác nhau (iOS, Android, v.v.).
- Cài đặt các trình duyệt cần thiết (Chrome, Firefox, Safari, Edge, v.v.).
- Chuẩn bị dữ liệu mẫu để thực hiện kiểm thử (ví dụ: thông tin khách hàng, thông tin khách sạn).
Bước 5: Thực hiện kiểm thử
Sau khi đã chuẩn bị xong, các Tester sẽ tiến hành thực hiện các trường hợp kiểm thử. Trong quá trình này, họ sẽ so sánh kết quả thực tế với kết quả mong đợi và báo cáo các lỗi nếu phát hiện. Các công cụ quản lý lỗi sẽ được sử dụng để theo dõi và quản lý các lỗi này.
Với ví dụ vừa nêu, tại bước này, Tester sẽ thực hiện từng kịch bản kiểm thử một cách tỉ mỉ, ghi nhận kết quả thực tế và so sánh với kết quả mong đợi. Ngoài ra, nếu phát hiện lỗi, họ cũng cần báo cáo lỗi chi tiết vào hệ thống quản lý lỗi.
Bước 6: Báo cáo kết quả
Sau khi hoàn thành quá trình kiểm thử, các Tester sẽ tổng hợp và báo cáo kết quả kiểm thử. Báo cáo này sẽ bao gồm các thông tin về số lượng trường hợp kiểm thử, số lượng lỗi phát hiện, mức độ nghiêm trọng của các lỗi và các đề xuất cải tiến. Báo cáo này sẽ giúp các bên liên quan đánh giá chất lượng của sản phẩm và đưa ra quyết định tiếp theo.
Với ví dụ về ứng dụng đặt phòng khách sạn, tới bước này, các Tester sẽ đánh giá tổng quan về chất lượng của ứng dụng, xác định các lỗi cần khắc phục và sau đó lập báo cáo kiểm thử. Trong bản báo cáo này cần báo cáo chi tiết về các lỗi đã phát hiện, mức độ nghiêm trọng của lỗi và các đề xuất cải tiến.
Bước 7: Đánh giá và kết thúc chu kì kiểm thử
Cuối cùng, các Tester sẽ đánh giá hiệu quả của quá trình kiểm thử và kết thúc chu kỳ kiểm thử. Việc đánh giá này giúp xác định những gì đã làm tốt, những gì cần cải thiện trong các chu kỳ kiểm thử tiếp theo.
4. Các loại hình kiểm thử phần mềm phổ biến
Có rất nhiều loại và mô hình kiểm thử khác nhau, mỗi loại đều có mục đích và phương pháp thực hiện riêng. Dưới đây là một số loại và mô hình kiểm thử phần mềm phổ biến:
4.1 Phân loại kiểm thử theo phương pháp
- Kiểm thử hộp đen (Black-box Testing): Kiểm thử hộp đen tập trung vào việc kiểm tra các chức năng của phần mềm từ góc nhìn của người dùng, mà không cần quan tâm đến cấu trúc bên trong của phần mềm. Các Tester sẽ cung cấp dữ liệu vào hệ thống và kiểm tra xem đầu ra có đúng như mong đợi hay không.
- Kiểm thử hộp trắng (White-box Testing): Ngược lại với kiểm thử hộp đen, kiểm thử hộp trắng tập trung vào việc kiểm tra cấu trúc bên trong của phần mềm, bao gồm code, đường dẫn thực thi, và các cấu trúc dữ liệu. Mục tiêu là đảm bảo rằng code được viết đúng và không có lỗi logic.
- Kiểm thử tích hợp (Integration Testing): Khi các module riêng lẻ của phần mềm đã được kiểm thử, bước tiếp theo là kiểm thử tích hợp. Mục tiêu của kiểm thử tích hợp là kiểm tra xem các module này có tương tác với nhau một cách chính xác và không gây ra xung đột hay không.
- Kiểm thử hệ thống (System Testing): Kiểm thử hệ thống là quá trình kiểm tra toàn bộ hệ thống phần mềm để đảm bảo nó hoạt động đúng theo yêu cầu và đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng. Kiểm thử hệ thống thường được thực hiện trong một môi trường giống với môi trường sản xuất.
- Kiểm thử chấp nhận (Acceptance Testing): Kiểm thử chấp nhận là giai đoạn cuối cùng của quá trình kiểm thử, trong đó khách hàng hoặc người dùng cuối sẽ kiểm tra xem phần mềm có đáp ứng được các yêu cầu của họ hay không.
4.2 Phân loại kiểm thử theo mục tiêu
- Kiểm thử hiệu năng (Performance Testing): Kiểm thử hiệu năng nhằm đánh giá khả năng hoạt động của phần mềm dưới tải lượng công việc khác nhau. Mục tiêu là đảm bảo phần mềm hoạt động mượt mà và không bị chậm trễ khi có nhiều người dùng truy cập cùng lúc.
- Kiểm thử bảo mật (Security Testing): Kiểm thử bảo mật tập trung vào việc tìm kiếm các lỗ hổng bảo mật trong phần mềm. Mục tiêu là bảo vệ phần mềm khỏi các cuộc tấn công từ bên ngoài.
- Kiểm thử khả dụng (Usability Testing): Kiểm thử khả dụng nhằm đánh giá mức độ dễ sử dụng của phần mềm. Các Tester sẽ quan sát người dùng thực tế sử dụng phần mềm và thu thập phản hồi để cải thiện giao diện người dùng.
5. Người không chuyên có tham gia vào quy trình kiểm thử phần mềm được không?
Trên thực tế, trong suốt quá trình kiểm thử phần mềm, các chủ doanh hoặc quản lý, chuyên viên không có chuyên môn kỹ thuật vẫn có thể tham gia vào quy trình kiểm thử phần mềm, cụ thể trong một số tình huống dưới đây:
- Kiểm thử chức năng cơ bản: Ngay cả những người không có kiến thức chuyên sâu về công nghệ cũng có thể kiểm tra xem các tính năng chính của phần mềm có hoạt động đúng như mong đợi không. Ví dụ: thử đăng nhập, đăng ký, tìm kiếm, thanh toán, v.v.
- Kiểm tra giao diện người dùng (UI): Giao diện người dùng là yếu tố đầu tiên mà người dùng tiếp xúc. Việc đánh giá xem giao diện có trực quan, dễ sử dụng, hay có các lỗi hiển thị là điều mà ai cũng có thể thực hiện.
- Báo cáo lỗi: Khi phát hiện lỗi, người dùng chỉ cần báo cáo một cách chi tiết về những gì mình đã làm, những gì đã xảy ra và kết quả mong đợi.
- Đưa ra ý kiến đóng góp: Người dùng có thể chia sẻ những trải nghiệm của mình và đưa ra những gợi ý để cải thiện sản phẩm. Ví dụ: “Tôi thấy tính năng này hơi khó hiểu”, “Nút này nên đặt ở vị trí khác sẽ thuận tiện hơn”.
Đọc thêm: Top 6 phần mềm quản lý quy trình công việc cho doanh nghiệp
6. Quản lý quy trình kiểm thử phần mềm chuyên nghiệp nhờ Base.vn
Có thể thấy, quy trình kiểm thử phần mềm được tổ chức tương đối chặt chẽ và có độ phức tạp cao, cũng như liên quan tới quy trình làm việc của nhiều bộ phận khác. Điều này đòi hỏi một hệ thống quản lý thông tin xuyên suốt và đồng bộ giữa các nhân sự, phòng ban. Doanh nghiệp có thể tham khảo sử dụng bộ giải pháp Base Work+ với các phần mềm như Base Workflow – quản lý quy trình và Base Wework – quản lý công việc và dự án, để hỗ trợ quá trình quản lý của mình với các tính năng cụ thể như:
Tạo cấu trúc dự án:
- Tạo dự án và các module liên quan (trường hợp kiểm thử, lỗi, nhiệm vụ) để tổ chức thông tin một cách rõ ràng.
- Sử dụng bảng Kanban để trực quan hóa tiến độ và dễ dàng theo dõi.
Quản lý tiến độ và lỗi:
- Gán nhiệm vụ cho từng thành viên, theo dõi tiến độ hoàn thành.
- Cập nhật trạng thái các trường hợp kiểm thử và lỗi thường xuyên.
- Tích hợp với các công cụ khác như Git, Selenium để tự động hóa và tăng hiệu quả.
Tạo báo cáo và phân tích:
- Tạo các báo cáo tổng quan và chi tiết để đánh giá hiệu quả kiểm thử.
- Sử dụng biểu đồ, đồ thị để trực quan hóa dữ liệu và tìm ra xu hướng.
Cộng tác và chia sẻ:
Sử dụng tính năng chat, file, nhóm để trao đổi thông tin và làm việc nhóm hiệu quả.
7. Kết luận
Tóm lại, quy trình kiểm thử phần mềm là một quá trình quan trọng không thể thiếu trong việc phát triển phần mềm. Bài viết này đã giới thiệu các bước cơ bản trong quy trình kiểm thử, từ việc phân tích yêu cầu đến việc đánh giá kết quả. Việc thực hiện một quy trình kiểm thử chặt chẽ sẽ giúp đảm bảo chất lượng sản phẩm, giảm thiểu rủi ro và tăng sự hài lòng của khách hàng. Mỗi doanh nghiệp nên đầu tư vào việc xây dựng một quy trình kiểm thử hiệu quả để nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.
